काठमाडौं । कार्तिक शुक्ल षष्ठी अर्थात् छठ पर्वको मुख्य दिन आज साँझ अस्ताउँदो सूर्यलाई पूजा आराधना गरी अघ्र्य दिइँदैछ । बिहानै स्नान गरी दिनभर निर्जल व्रत बसेका व्रतालुहरूले बेलुकी अस्ताउँदो सूर्यलाई अघ्र्य अर्पण गरी पूजाआराधना गर्ने परम्परा रहेको छ ।
चार दिनसम्म मनाइने सूर्यदेवको आराधना, उपासना र पूजाको यो पर्व शनिबारदेखि सुरु भएको हो । धार्मिक विश्वासअनुसार यस पर्वमा सूर्यदेवको उपासना गरे दुःख, दरिद्रता र रोगबाट मुक्ति पाइन्छ ।
🌞 छठ पर्वको उत्पत्ति र ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
पौराणिक ग्रन्थ महाभारत अनुसार, द्रोपदी र पाँच पाण्डवले अज्ञातवास सफल होस् भनी सूर्यदेवको आराधना गरेका थिए । सोही समयदेखि छठ पर्व मनाउने परम्परा सुरु भएको जनश्रुति छ ।
त्यसैगरी सूर्य पुराण अनुसार, अत्रिमुनिकी पत्नी अनुसूयाले छठ व्रत गरेकी थिइन् र त्यसबाट अटल सौभाग्य र पतिप्रेम प्राप्त गरेकी थिइन् । त्यसपछि नै यो व्रत धार्मिक र सामाजिक रूपमा स्थापन भएको बताइन्छ ।
साम्ब पुराणमा समेत सूर्य आराधनाद्वारा श्रीकृष्णका पुत्र साम्ब कुष्ठरोगमुक्त भएको उल्लेख छ । त्यसैले सूर्यदेवको उपासना आरोग्यता र सम्पन्नतासँग जोडिएको मानिन्छ ।
🪔 छठ व्रतको धार्मिक विधि र आचार
छठ पर्व कार्तिक शुक्ल चतुर्थीदेखि सप्तमीसम्म चार दिनसम्म मनाइन्छ —
- पहिलो दिन (चतुर्थी) — स्नान गरी चोखो एक छाक मात्र खाने चलन छ ।
- दोस्रो दिन (पञ्चमी) — “खरना” भन्ने विधिमा चामल, दूध र गुडले बनेको खीर षष्ठी मातालाई अर्पण गरी व्रतालुले प्रसादस्वरूप ग्रहण गर्छन् ।
- तेस्रो दिन (षष्ठी) — व्रतालुले दिनभर निराहार व्रत बसेर साँझ अस्ताउँदो सूर्यलाई पूजा आराधना गरी अघ्र्य अर्पण गर्छन् ।
- चौथो दिन (सप्तमी) — बिहान उदाउँदो सूर्यलाई अघ्र्य दिएपछि व्रत समापन गरिन्छ ।
धार्मिक मान्यताअनुसार, कार्तिक शुक्ल पक्षमा सूर्यको विधिपूर्वक पूजा आराधना गरी अघ्र्य दिएमा चर्मरोग (छालासम्बन्धी रोग) लाग्दैन भन्ने विश्वास छ ।
🏞️ राजधानीमा विशेष तयारी
छठ पर्वको अवसरमा राजधानीका विभिन्न नदी किनारहरू — गुह्येश्वरी–गौरीघाट, कमलपोखरी, नख्खु, विष्णुमती लगायत स्थानहरूमा विशेष सजावट गरिएको छ । गुह्येश्वरी गौरीघाट छठ पूजा समितिका अनुसार, आज साँझ अस्ताउँदो सूर्य र भोलि बिहान उदाउँदो सूर्यलाई विधिपूर्वक अघ्र्य दिने तयारी पूरा गरिएको छ ।
यस पर्वका व्रतालुहरूले चोखो खानपान, सात्विक भोजन, र पवित्रता पालन गरी व्रत बस्ने गर्छन् । कतिपयले कोजाग्रत पूर्णिमाको भोलिपल्टदेखि नै लसुन, प्याजलगायत तामसी पदार्थ परित्याग गरी सात्विक जीवनशैली अपनाउँछन् ।
छठ पर्वको राष्ट्रिय स्वरूप
विसं २०४६ अघि छठ पर्व मुख्यतः तराई क्षेत्रमा सीमित रहँदै आएको भए पनि अहिले यसले राष्ट्रिय स्वरूप ग्रहण गरिसकेको छ । सरकारले विसं २०४६ देखि नै यो पर्वका अवसरमा सार्वजनिक बिदा दिने परम्परा सुरु गरेको थियो । बीचमा केही वर्ष बिदा कटौती गरिएको भए पनि अहिले पुनः राज्यभर बिदा दिन थालिएको छ ।
छठ पर्व आज तराईदेखि हिमालसम्म श्रद्धा, आस्था र भक्ति साथ मनाइँदैछ — अस्ताउँदो सूर्यको अघ्र्यसँगै जनताको सामूहिक श्रद्धा, शुद्धता र सूर्यप्रेम झल्किने पवित्र पर्वका रूपमा ।
